Ochrona zbóż jarych przed chorobami

Szczególną uwagę w uprawach zbóż jarych powinno się zwrócić na zmiany chorobowe występujące na liściach i kłosach zbóż. W pierwszej kolejności trzeba śledzić występowanie chorób na plantacjach pszenicy i jęczmienia, a następnie pszenżyta jarego i owsa. W tym ostatnim gatunku niestety brakuje możliwości zwalczania sprawców chorób przy użyciu fungicydów, a niestety w owsie choroby powodowane przez grzyby mogą prowadzić do strat. Gatunek ten atakowany jest przez grzyby powodujące mączniaka prawdziwego zbóż i traw, rdzę owsa, fuzariozę wiech, a najczęściej helmintosporiozę liści owsa. Stosowanie ochrony chemicznej dotyczy w pierwszej kolejności dwóch ważnych gatunków, a mianowicie pszenicy i jęczmienia.

Fot.: mączniak prawdziwy

Wiadomo, że uprawiane odmiany pszenicy jarej są cenione i poszukiwane przez piekarzy, przemysł cukierniczy i przetwórczy. Jednak pszenica jara już we wczesnych fazach krzewienia jest atakowana przez szereg grzybów chorobotwórczych. Dlatego nie można pozwolić, aby obecność chorób powodowała obniżenie jej parametrów jakościowych. Dzięki prowadzonemu monitoringowi plantacji uzyskuje się informacje o ilości i rodzaju szkodliwych grzybów.

W pierwszej kolejności w czasie monitoringu stwierdza się obecność pasożytów bezwzględnych, które powodują: mączniaka prawdziwego zbóż i traw, rdzę brunatną i rdzę żółtą.

Fot.: rdza żółta na kłosie

Fot.: rdza żółta na liściu

Sprawcy septoriozy paskowanej również bardzo chętnie zasiedlają blaszki liściowe roślin pszenicy. Charakterystyczne objawy to plamy barwy jasnobrązowej oraz występujące na nich liczne owocniki grzyba (piknidia). Plamy układają się w charakterystyczne paski na powierzchni blaszek liściowych, stąd nazwa choroby. W przypadku zaobserwowania objawów jej wystąpienia na powierzchni 5-10% ocenianych liści wskazane jest zastosowanie fungicydów na bazie mieszanin substancji czynnych jak: protiokonazol, tebukonazol, solatenol.

Fot.: septorioza paskowana

Zboża jare, podobnie jak ozime, porażane są przez grzyby chorobotwórcze. Występowanie chorób w uprawie odmian zbóż jarych prowadzi do strat o znaczeniu gospodarczym. Z tego powodu nie można lekceważyć nawet niewielkiego występowania objawów powodowanych przez organizmy chorobotwórcze.

Na wielu plantacjach pszenicy bardzo często widoczne są również rośliny porażone przez sprawcę brunatnej plamistości liści – DTR (Pyrenophora tritici-repentis). Choroba, choć trudna do zwalczania, możliwa jest do wyeliminowania w przypadku wykonania zabiegu opryskiwania w odpowiednim terminie.

Objawy wystąpienia w postaci brunatnych plam otoczonych chlorotyczną obwódką (liście) widoczne mogą być również na kłosach (owalne, małe brązowe plamki na plewach występujące często w środkowej części plewy).

Jęczmień to gatunek często uprawiany przez producentów zbóż. Przeznaczony jest na pasze, do celów browarniczych oraz spożywczych. Ziarno jęczmienia o takim przeznaczeniu powinno być wolne od grzybów chorobotwórczych, a zwłaszcza należących do rodzaju Fusarium, które mogą wytwarzać mykotoksyny. Są to toksyczne rakotwórcze związki bezbarwne, bezsmakowe i bezzapachowe. Dlatego nie zawsze można organoleptycznie stwierdzić ich obecność w ziarnie. Jedynie specjalistyczne testy i urządzenia pozwalają określić poziom ich występowania. Mykotoksyny znajdujące się w ziarnie przeznaczonym na paszę lub na produkcję produktów piekarniczych mogą stanowić realne zagrożenie dla konsumentów.

W porę wykonany zabieg opryskiwania „na kłos” przy użyciu jednego z zarejestrowanych fungicydów złożonych z substancji aktywnych jak tebukonazol, protiokonazol, bromukonazol ogranicza ryzyko wystąpienia epidemii fuzariozy kłosów do minimum i pozwala jednocześnie na uzyskanie wyższej jakości surowca. Sprawcy tej choroby wyjątkowo dobrze rozwijają się w warunkach wilgoci i wysokiej temperatury. Zatem jeśli takie warunki pogodowe wystąpią pod koniec sezonu wegetacyjnego, warto byćprzygotowanym na wykonanie zabiegu. Jęczmień porażony jest nie tylko przez sprawców fuzariozy kłosów. Warto również zwrócić uwagę na grzyby powodujące mączniaka prawdziwego zbóż i traw, rdzę jęczmienia, rynchosporiozę zbóż, ramulariozę i plamistość siatkową jęczmienia.

Fot.: plamistość siatkowa jęczmienia

Szczególnie jęczmień jest wrażliwy na wczesne porażenie liści przez mączniaka prawdziwego zbóż i traw oraz rdzę. W latach o większej ilości opadów groźna jest rynchosporioza zbóż, a w przypadku występowania ciepłej pogody - plamistość siatkowa jęczmienia. Wszystkie te choroby wymagają zwalczania i zabezpieczenia z użyciem takich substancji aktywnych jak: prochloraz, protiokonazol czy solatenol.

W przypadku zabiegów wykonywanych w czasie sezonu wegetacyjnego zbóż jarych głównym celem ich stosowania, oprócz utrzymania plantacji w nienagannym stanie zdrowotnym, jest m.in. ochrona organów asymilacyjnych i uruchomienie dopływu składników budujących ziarno. Istnieje wielu sprawców chorób zarówno w uprawie pszenicy, pszenżyta, żyta oraz jęczmienia, których występowanie na liściach flagowym (1. liść) czy podflagowym (2. liść) wpływać może bezpośrednio na zakłócenie prawidłowego funkcjonowania rośliny. Prym wiodą tu choroby, które zostały już częściowo ograniczone przy okazji wykonywania zabiegów w terminie T1, to znaczy zabiegów chroniących podstawę źdźbła oraz rozwijające się liście. Mowa tu głównie o sprawcach wspomnianej już rdzy brunatnej oraz rdzy żółtej, którzy stanowią zagrożenie dla upraw zbóż jarych i ozimych na przestrzeni niemal całego sezonu wegetacyjnego.

W przypadku niewykonania zabiegów w terminie T1 ryzyko wystąpienia strat spowodowanych obecnością rdzy wzrasta. Wtedy kluczowym dla uzyskania wysokiej skuteczności ograniczania sprawców ww. chorób okazać może się zarówno czas zastosowania środka oraz jego rodzaj (solatenol, tebukonazol). Pierwsze zauważalne objawy rdzy żółtej wystąpują w postaci poduszeczek składających się z uredospor (zarodników) ułożonych liniowo wzdłuż liścia pomiędzy nerwami. Pod koniec wegetacji na zainfekowanych obszarach liści i kłosa pojawić mogą się czarne telia stanowiące jedną z kolejnych faz rozwojowych w cyklu grzyba Puccinia striiformis. Nie jest trudno odróżnić objawy porażenia przez rdzę brunatną ze względu na bardziej pomarańczowe ubarwienie poduszeczek sprawcy rdzy brunatnej oraz brak liniowego charakteru wystąpienia objawów. W przypadku rdzy żółtej choroba stanowi duże zagrożenie, jeśli niezwalczona w porę wystąpi na kłosie. Wystąpienie rdzy brunatnej w formie epidemicznej może skutkować również dużymi stratami w plonie. Dotyczy to przede wszystkim upraw pszenicy i pszenżyta jarego.

Na rynku znajduje się duża liczba zarejestrowanych fungicydów zbudowanych z jednej lub kilku substancji
czynnych ograniczających występowanie ww. chorób. Prawidłowe i terminowe ich zastosowanie pozwala skutecznie ograniczyć występowanie sprawców chorób oraz ich wpływu na funkcjonowanie rośliny. Warto wybierać substancje czynne, które oprócz szerokiego spektrum zwalczanych patogenów cechują się wysoką skutecznością działania takie jak np.: solatenol, tebukonazol, bromukonazol, fenpropidyna, protiokonazol. Mowa tu między innymi o środkach opartych na s.cz. z grupy triazoli. Ważną rolą producentów jest takie dobraniu środków, aby nie powtarzały się one w czasie trwania sezonu wegetacyjnego. Dzięki zmianie substancji czynnej lub grupy chemicznej stosowanych w trakcie wegetacji preparatów unikniemy wystąpienia odporności sprawców chorób na stosowane fungicydy oraz nie dopuścimy do obniżenia skuteczności znanych z bardzo dobrego działania s.cz.