Naturalny azot w glebie - rośliny bobowate w płodozmianie

Rośliny bobowate – strączkowe – pastewne uprawiane są głównie na nasiona. Jednak coraz częściej ich siew w gospodarstwie ma na celu pozyskiwanie własnych nasion do realizacji tzw. zazielenienia z przeznaczeniem na zielony nawóz.

Duże i grube nasiona wykorzystywane są głównie w celach paszowych jako bogate źródło białka, ale również w rozwijającym się przemyśle spożywczym i kosmetycznym. Do roślin bobowatych, powszechnie uprawianych w naszym kraju, zaliczamy: łubin wąskolistny, żółty i biały, groch siewny ogólnoużytkowy i pastewny (peluszka), bobik i wykę. Ostatnio coraz większą popularnością „medialną” cieszy się soja, która w ciągu 3-4 lat uprawy w danym gospodarstwie staje się rośliną coraz wierniej plonującą, co wiąże się z pozyskaniem przez rolnika większego doświadczenia w jej uprawie.

Z agrotechnicznego punktu widzenia rosnący areał uprawy roślin bobowatych jest zjawiskiem bardzo korzystnym, a nawet koniecznym dla prawidłowego funkcjonowania płodozmianu, podwyższenia urodzajności gleb i troski o środowisko. Rośliny te, dzięki aktywnej symbiozie korzeni z bakteriami brodawkowatymi, wiążą wolny azot atmosferyczny, który wraz z resztkami pożniwnymi pozostaje w glebie. W ten sposób do gleby trafia średnio od 40 do 100 kg azotu na hektar bez żadnych dodatkowych nakładów. Bardzo wartościowe resztki pożniwne są doskonałym materiałem do rozwoju życia biologicznego, które wyraźnie aktywuje procesy mineralizacji substancji organicznej, nawet w roślinach następczych. To prowadzi do uwalniania wielu cennych składników pokarmowych, takich jak azot, fosfor, potas, wapń itp.

Rozwinięty system korzeniowy roślin bobowatych głęboko drenuje glebę, co w efekcie doskonale ją napowietrza, a szczególnie te warstwy, do których nie sięga uprawa. Dodatkowo pobiera on składniki pokarmowe z głębszych warstw gleby, które zostały wcześniej wypłukane w głąb profilu glebowego. Korzenie roślin bobowatych wydzielają stosunkowo duże ilości kwasów korzeniowych, dzięki czemu uruchamiają fosfor, który wcześniej był niedostępny dla innych roślin uprawnych w płodozmianie.

Rośliny bobowate znacząco podwyższają poziom próchnicy w glebie. Są to rośliny strukturotwórcze. Przyczyniają się do tworzenia właściwej struktury gruzełkowatej, która gwarantuje odpowiedni stosunek wody do powietrza. To z kolei wpływa na prawidłowy rozwój bakterii korzeniowych oraz na polepszenie pojemności wodnej gleby, a w efekcie zwiększa odporność na suszę. Rośliny bobowate są idealnym przedplonem pod każdą inną roślinę uprawną, pozostawiając stanowisko w bardzo wysokiej kulturze (pod warunkiem zachowania prawidłowej regulacji zachwaszczenia).

Są idealnym przerywnikiem w wysyconych płodozmianach zbożowo-rzepaczanych, w których dochodzi do uciążliwej kompensacji chwastów i chorób płodozmianowych, przy jednocześnie spadającej skuteczności pestycydów. Wiąże się to przede wszystkim z licznymi uodpornieniami patogenów na źle dobrane substancje czynne, stosowane zbyt często po sobie i w nieodpowiednich (zaniżonych) dawkach.

Podsumowując - rośliny bobowate to rośliny regenerujące glebę. Poprawiają jej właściwości biologiczne, mechaniczne, fizyczne i chemiczne. Jednym słowem - wprowadzają ład do środowiska.

Z ekonomicznego punktu widzenia rośliny bobowate wpisane są w program Unii Europejskiej do tak zwanego zazielenienia, dzięki czemu rolnikowi przysługuje dodatkowa dopłata, która zwiększa rentowność ich upraw. Ponadto, jako rośliny regenerujące stanowisko, przyczyniają się do wzrostu plonu rośliny następczej
nawet do 15%, bez dodatkowych nakładów. Pozostawiają znaczne ilości azotu, dzięki czemu możemy zmniejszyć potrzeby nawozowe na ten składnik w roślinie następczej, ograniczając wielkość nawożenia. Ponadto pełna agrotechnika roślin bobowatych nie należy do tzw. upraw intensywnych, czyli kapitałochłonnych i jest łatwa do odtworzenia.

Nie wymaga dodatkowego, specjalistycznego sprzętu do siewu, ochrony czy zbioru, bo jest on jednocześnie wykorzystywany w uprawie zbóż czy rzepaku.

W aspekcie gospodarczym trwa trend powiększania areału uprawy roślin bobowatych pastewnych w celu zwiększenia w żywieniu zwierząt udziału białka roślinnego pochodzącego z naszych, krajowych upraw. Wiele podmiotów gospodarczych, zainspirowanych wzrastającą popularnością i trendem uprawy, przystosowuje się zarówno do skupu, jak i obróbki nasion w celach paszowych i konsumpcyjnych, inwestując w dodatkowe powierzchnie magazynowe oraz nowoczesne linie przetwórcze.

Wysokość plonowania roślin bobowatych okazuje się mało stabilna. Wynika to między innymi z nieodpowiedniego rozkładu opadów w stosunku do potrzeb rośliny, ale również z ograniczania ilości zarejestrowanych środków ochrony roślin. A to zmniejsza skuteczność regulacji zachwaszczenia, dojrzewania i naraża na duże straty powstające przez coraz liczniej występujące szkodniki. Zatem agrotechnika roślin bobowatych wymaga praktycznej znajomości podstawowych zasad ich uprawy.

1. WYMAGANIA GLEBOWE

Rośliny bobowate mają wysoce zróżnicowane wymagania glebowe, co przedstawia tabela 1. Reagują one bardzo wyraźnie na nieodpowiednio dobrany rodzaj gleby i jej pH.

Często w praktyce poszczególne gatunki wysiewane są na gleby zdecydowanie słabsze niż wynika to z powyższej tabeli. Związane to jest między innymi z ograniczoną powierzchnią dobrych gleb w danym gospodarstwie, ponieważ na nie trafiają rośliny bardziej wymagające, jak: burak, rzepak, pszenica itp.

Dlatego w wielu przypadkach rolnicy uzyskują niezadowalające plony roślin bobowatych, których bezpośrednia wartość ze sprzedaży nie pokrywa kosztów produkcji, co zniechęca ich do dalszego kontynuowania tych upraw. Jednak dodatkowe dopłaty i własny materiał siewny do poplonów to korzyści, które w ostateczności zachęcają producentów do siewu tej grupy roślin.

2. STANOWISKO

Powinno być:

• odchwaszczone,
• w dobrej kulturze,
• w miarę „ciepłe” (szybkie wschody, intensywniejsze kwitnienie itd.).

Przedplon:

• przedplonem bobowatych mogą być różne rośliny uprawne (z wyłączeniem roślin motylkowych);
• najlepiej uprawiać je w 3.-4. roku po oborniku;
• przerwa w uprawie bobowatych na tym samym polu powinna wynosić co najmniej 3-4 lata. 

W praktyce najczęściej bobowate uprawia się po zbożach. Są doskonałym przedplonem dla form ozimych, np. 

• groch - dla rzepaku, jęczmienia i pszenicy ozimej, gdzie dysponujemy dłuższym czasem do pełnej uprawy roli pod siew rośliny następczej;
• bobik, soja - dla pszenicy ozimej; 
• łubin - dla żyta i pszenżyta ozimego.

Tabela 1. Wymagania glebowe roślin bobowatych

3. UPRAWA ROLI

Uprawa roli powinna przebiegać tak samo jak pod inne rośliny jare wczesnego siewu za wyjątkiem wyki ozimej. 

Tabela 2.  

Uprawa pożniwna i jesienna

1. Podorywka lub talerzowanie
   (przed zabiegiem w razie potrzeby wapnowanie)
2. Orka zimowa

Uprawa wiosenna

1. Zabiegi wczesnowiosenne
   (ograniczenie strat wody, wyrównanie powierzchni pola):
   a. na glebach lekkich:
       • bronowanie
   b. na glebach cięższych:
       • agregat, np. kultywator + brona lub włóka + brona ciężka lub
       • narzędzia aktywne (gleby typowo gliniaste, ilaste)
2. Wysiew nasion
3. Wałowanie posiewne
   (za wyjątkiem: gleb zlewnych, wysokiej wilgotności gleby oraz tuż po opadach)

4. NAWOŻENIE PRZEDSIEWNE

a) nawożenie azotem 

• rośliny bobowate, dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowymi, wykorzystują azot atmosferyczny, lecz zanim się ona rozwinie, zalecane jest stosowanie przedsiewne azotu w ilości 25-30 kg N na 1 ha, jako tzw. dawkę startową;
• w uprawie łubinów można nawet zrezygnować z nawożenia azotowego;

b) nawożenie fosforem i potasem 

Termin wysiewu

• jesienny - na glebach bardziej zwięzłych, 
• wiosenny - na glebach lżejszych.

Wielkość dawek zależy od: 

• zasobności gleby; 
• wartości przedplonu;
• stopnia mineralizacji;
• wielkości przewidywanego plonu. 

Tabela 3. Przykładowe ilości składników mineralnych

c) wapnowanie gleby 

Właściwy odczyn gleby decyduje o prawidłowej symbiozie roślin bobowatych z bakteriami nitryfikacyjnymi, i tak:

• bobik, groch, soja i wyka jara wymagają obojętnego odczynu gleby. Jeśli zachodzi potrzeba odkwaszenia stanowiska, wówczas należy po zbiorze przedplonu zastosować nawozy wapniowe o wysokiej reaktywności, takie jak wapna kredowe, węglanowe (Morawica) czy też na gleby ubogie w próchnicę zastosować nawóz o nazwie Czarna Kreda. Zawiera ona 40% CaO i dodatkowo kwasy humusowe oraz węgiel organiczny;
• łubin wąskolistny i żółty dobrze znoszą odczyn lekko kwaśny,
  a ujemnie reagują na odczyn obojętny i zasadowy.

EKSPERT RADZI:

Nawozy wapniowe należy dokładnie oraz płytko wymieszać z glebą. Częstym błędem po wywiezieniu i rozrzuceniu nawozów wapniowych jest ich głębokie przyoranie. Wówczas wapno zalega na głębokości 15-20 centymetrów. Natomiast świeżo wyorana warstwa gleby nadal wykazuje właściwości kwaśne. W takich niekorzystnych warunkach młode i słabo ukorzenione rośliny wyraźnie reagują na niski odczyn gleby poprzez zahamowanie wzrostu, odbarwienia liści – liścieni, a nawet zamieranie siewek (bobik, groch).

5. SIEW

a) przygotowanie materiału siewnego 

• materiał siewny powinien być dobrej jakości
  (energia kiełkowania – 75-95%, czystość ok. 98%, brak uszkodzeń mechanicznych);
• bezpośrednio przed siewem nasiona należy zaprawiać produktem Novobakt Rhizo. To szczepionka zawierająca bakterie nitryfikacyjne, które intensyfikują proces powstawanie brodawek korzeniowych odpowiedzialnych za symbiozę azotu; 
• Novobakt Rhizo zawiera wyselekcjonowane szczepy bakterii dopasowane konkretnie do danego gatunku bobowatych, tworząc serię produktów: Novobakt Rhizo Groch, Novobakt Rhizo Łubin, Novobakt Rhizo Bobik, Novobakt Rhizo Soja. Bakterie z produktu Novobakt Rhizo można również zastosować w postaci oprysku w terminie: tuż przed siewem, po siewie, w czasie wschodów, a nawet do fazy 2-3 liści właściwych (patrz etykieta). W ten sposób zyskujemy szeroki zakres wprowadzania bakterii brodawkowych do gleby.

b) termin i parametry siewu (Tabela 4.)

Rośliny bobowate są wrażliwe na opóźniony termin siewu. Powstaje wówczas większa podatność roślin na choroby, wydłuża się okres wegetacji, co opóźnia termin zbioru.

Określenie normy wysiewu:

Tabela 4. Termin i parametry siewu

6. PIELĘGNACJA

a) zabiegi agrotechniczne

• wałowanie po siewie – efekt: wyrównane i szybkie wschody. W przypadku grochu – łatwiejszy zbiór;
• bronowanie broną lekką lub typowym chwastownikiem po wschodach roślin i chwastów ma na celu:
• zerwanie skorupy glebowej – przerwanie parowania;
• niszczenie wschodzących chwastów. Rośliny bobowate długo kiełkują oraz przechodzą tzw. okres powolnego wzrostu i dlatego też w tym czasie są bardziej podatne na zachwaszczenie;

EKSPERT RADZI: 

Bronowania nie należy wykonywać po wcześniejszym zastosowaniu herbicydów o działaniu doglebowym, gdyż powoduje to zerwanie warstwy ochronnej i w konsekwencji zwiększenie stopnia zachwaszczenia w późniejszym okresie wegetacyjnym roślin bobowatych. 

b) zabiegi chemiczne:

• stosowanie pestycydów zgodnie z zaleceniami IOR

7. CHOROBY I SZKODNIKI

Tabela 5.

8. Ochrona chemiczna

Pobierz pełen wykaz aktualnie zarejestrowanych preparatów - wg gatunków roślin - do zwalczania szkodników, chorób i regulacji zachwaszczenia.

KLIKNIJ I POBIERZ!

Świadomy producent rolny uprawy roślin bobowatych w swoim gospodarstwie nie ocenia wyłącznie „kalkulatorem”, ale również bierze pod uwagę korzyści bezpośrednio niewyliczalne, takie jak: zwiększenie zawartości próchnicyw glebie – większa pojemność wodna, poprawa struktury gleby – łatwiejsza uprawa, głębsze spulchnianie korzeniowe - przerwanie podeszwy płużnej i odzyskanie wypłukanych składników, zmniejszenie kompensacji chwastów i chorób – skuteczniejsza ochrona itp. Rośliny bobowate zdecydowanie ratują degradujące stanowiska, budując racjonalne płodozmiany w rolnictwie zrównoważonym. Tym samym wprowadzają do środowiska ZIELONY ŁAD.