Ochrona ziemniaków przed najgroźniejszymi chorobami

Ziemniaki od wysadzenia aż do zbiorów narażone są na występowanie chorób. Spośród nich do najgroźniejszych należą rizoktonioza, alternarioza i zaraza ziemniaka. Mogą się one znacząco przyczynić do obniżenia plonów bulw oraz ich jakości. W ostatnich latach, szczególnie w 2024 r., mieliśmy do czynienia

z ogromną presją zarazy ziemniaka, niespotykaną od wielu lat. W szczególności niebezpieczne było wczesne wystąpienie choroby na początku czerwca, które doprowadziło w niektórych przypadkach do całkowitego zniszczenia roślin i zaorania plantacji.

RIZOKTONIOZA ZIEMNIAKA

Po sadzeniu ziemniaków najwcześniej plantacje atakuje grzyb wywołujący rizoktoniozę ziemniaka (Rhizoctonia solani), który może powodować:

• zgniliznę kiełków,
• próchnienie podstawy łodyg,
• opilśń łodygową,
• zwijanie się górnych liści i ich chlorozę,
• bulwy powietrzne,
• ospowatość,
• korkowatość bulw.

Objawy chorobowe rizoktoniozy są szczególnie widoczne na roślinach ziemniaków wyrośniętych z sadzeniaków pokrytych sklerocjami grzyba oraz posadzonych na glebach wilgotnych i zimnych. Choroba ta przez opóźnienie wschodów roślin i zdrobnienie bulw obniża plon, a przez zniekształcenia i powierzchniowe zanieczyszczenie bulw sklerocjami patogena przyczynia się do pogorszenia ich jakości. Najgroźniejszą formą rizoktoniozy jest zgorzel kiełków, która może prowadzić do częściowego lub całkowitego ich zniszczenia. W warunkach dużej wilgotności w łanie może rozwinąć się opilśń łodygowa, która powoduje zahamowanie doprowadzenia wody i składników pokarmowych do nadziemnych części roślin. Skutkiem tego jest zwijanie się ku górze brzegów najmłodszych listków.

W celu ograniczenia występowania rizoktoniozy należy:

• unikać zbyt częstej uprawy ziemniaków po sobie na tym samym polu;
• bulwy należy zbierać zaraz po osiągnięciu przez nie dojrzałości fizjologicznej;
• zbyt długie pozostawienie bulw w glebie umożliwia tworzenie się na ich powierzchni przetrwalników grzyba - czarne sklerocja;
• zaprawianie bulw lub opryskiwanie gleby w czasie sadzenia również ogranicza chorobę.

ALTERNARIOZA ZIEMNIAKA

Alternarioza ziemniaka powodowana głównie przez grzyb Alternaria solani występuje zwykle w lipcu, sierpniu i wrześniu. Występowaniu alternariozy sprzyja ciepła i umiarkowanie wilgotna pogoda, czyli okresy suszy występujące przemiennie z niewielkimi, ale częstymi opadami deszczu i długo utrzymującymi się rosami. Objawem choroby, głównie na starszych liściach, są brunatnoczarne współśrodkowo strefowane suche plamy o różnej wielkości. Na styku tkanki żywej i zainfekowanej tych liści może występować dookoła plam żółta obwódka. Przy sprzyjających warunkach do rozwoju choroby plamy mogą się powiększać i łączyć, powodując całkowite obumarcie blaszki liściowej. Na roślinach osłabionych w wyniku braku składników pokarmowych, zawirusowanych lub z rizoktoniozą objawy chorobowe występują o kilka dni wcześniej niż na roślinach pełnych wigoru. Na powierzchni bulw ziemniaków z objawami alternariozy występują brunatne, owalne lub nieregularne wgłębne, wklęsłe plamy, a miąższ porażonej części bulwy jest bardzo twardy i brunatny. Straty plonów bulw w sprzyjających latach dla rozwoju alternariozy ziemniaka mogą sięgać nawet do 30-70%.

ZARAZA ZIEMNIAKA

Większe szkody, w porównaniu z alternariozą, w okresie intensywnego wzrostu roślin ziemniaków powoduje Phytophthora infestans sprawca zarazy ziemniaka. W ostatnich latach obserwuje się zwiększenie jego agresywności w stosunku do niektórych odmian oraz nietypowe objawy chorobowe. Pierwszym infekcjom patogena sprzyja wysoka wilgotność powietrza i temperatura 12-15˚C, a intensywny rozwój choroby przebiega w temperaturze powyżej 18˚C. P. infestans poraża liście, łodygi i bulwy. Objawy zarazy na liściach, w zależności od przebiegu pogody, występują po 5-10 dniach od porażenia w różnych miejscach, ale najczęściej na brzegach liści w postaci nieregularnych jasno- lub ciemnozielonych plam stopniowo brunatniejących i powiększających się. Dokoła tych plam tworzy się jasnozielona obwódka, a na spodniej stronie liścia, przy dużej wilgotności powietrza, na pograniczu zdrowej i porażonej części występuje biały nalot grzybni z trzonkami konidialnymi P. infestans. Na wierzchołkach roślin, ogonkach liściowych i łodygach choroba występuje w postaci brunatnych plam i niekiedy może występować również biały nalot zarodników. Przy dużej presji patogena łodygi w miejscu występowania plam łamią się. Poprawa pogody na słoneczną hamuje rozwój choroby, natomiast ponowne opady powodują dalszy jej rozwój.

W czasie deszczu zarodniki spłukiwane są z roślin i trafiają do gleby, porażając także bulwy. Na porażonej ich powierzchni występują sine plamy, które przy silnym porażeniu zagłębiają się, a miąższ w miejscu ich występowania staje się rdzawobrunatny i twardy. Szkodliwość zarazy ziemniaka uzależniona jest od terminu wystąpienia choroby i stopnia porażenia roślin. W latach sprzyjających rozwojowi choroby może ona zniszczyć do 70% plonu, a przy wczesnym wystąpieniu - koniec maja - nawet 100% - taki właśnie efekt mieliśmy na plantacjach w 2024 r.
W ograniczeniu występowania alternariozy i zarazy ziemniaka należy stosować zdrowe, najlepiej kwalifikowane sadzeniaki odmian o możliwie jak najwyższej genetycznej odporności. W celu przyspieszenia wschodów, szczególnie odmian wczesnych o niskiej odporności na te choroby, można zastosować pobudzanie i podkiełkowywanie bulw. Ważne jest także niszczenie źródeł pierwotnej infekcji, czyli chorych bulw odrzucanych podczas sortowania lub roślin wyrośniętych z bulw pozostawionych w glebie przez okres zimy. Dla występowania chorób ważne jest nawożenie ziemniaków - szczególnie azotem. Powinno być ono dostosowane do zasobności gleby i wymagań konkretnej odmiany. Zbyt wysokie jego dawki mogą przyczynić się do opóźnienia tuberyzacji i nadmiernego rozrostu naci, powodując zbytnie zagęszczenie plantacji, w której ze względu na utrudnione przewietrzanie zaraza może intensywniej się rozwijać.

Dla skutecznej ochrony roślin przed alternariozą i zarazą ziemniaka zalecana jest chemiczna ochrona. W tym celu można stosować fungicydy:

• kontaktowe (powierzchniowe),
• wgłębne (translaminarne),
• układowe (systemiczne).

Preparaty o działaniu systemicznym wnikają do rośliny i przemieszczają się akropetalnie, czyli od dołu ku górze rośliny, wraz z wodą i składnikami pokarmowymi, chroniąc rośliny, a także nowo przyrastające ich części przed infekcją. Preparaty niszczą patogena, którego rozwój w roślinie już się rozpoczął. Stosowanie tych środków w sezonie wegetacyjnym powinno ograniczyć się do 2-3 zabiegów, ze względu na możliwość uodpornienia się na nie zarazy ziemniaka. Na pierwsze zabiegi do ochrony ziemniaków powinny iść właśnie produkty systemiczne, których celem jest czyszczenie plantacji z potencjalnej możliwości występowania utajonej formy zarazy ziemniaka w posadzonych bulwach. Do ochrony plantacji, będących w pełni wegetacji, nadają się preparaty wgłębne, które wnikają do rośliny na kilka warstw komórek lub nawet przechodzą przez cały liść na dolną stronę. Podobnie jak środki systemiczne niszczą patogena, który wcześniej wniknął do rośliny, ale słabiej chronią nowo rozwijające się przyrosty. Natomiast do ochrony już w pełni rozwiniętych roślin można stosować środki kontaktowe, których skuteczność ochrony przed infekcją, przy dokładnym pokryciu liści preparatem, wynosi ok. 7 dni. Fungicydy te nie mają możliwości niszczenia patogena po jego wniknięciu do rośliny ani nie przemieszczają się w roślinie. Stosowanie fungicydów na plantacjach ziemniaków powinno być przemienne, czyli stosowanie środków zawierających substancje aktywne o odmiennym mechanizmie działania w celu

przeciwdziałania powstawania zjawiska odporności. Określenie terminu pierwszego i następnych zabiegów fungicydowych przeciwko zarazie ziemniaka powinno być w oparciu o przebieg pogody oraz szczegółowy monitoring plantacji ziemniaków w regionie. Najczęściej pierwszy zabieg wykonuje się w momencie 50-70% zwierania rzędów lub gdy na ziemniakach odmian wczesnych wystąpiły pierwsze objawy choroby. Częstotliwość zabiegów przy silnym zagrożeniu rozwoju choroby wykonuje się co 7 dni preparatami kontaktowymi lub co 10 dni preparatami wgłębnymi lub systemicznymi (układowymi). Przy mniejszym zagrożeniu infekcją zabiegi opryskiwania roślin można wydłużyć do 14 dni. Przy ekstremalnie silnym wystąpieniu zarazy ziemniaka, jak w 2024 r., zabiegi należy wykonywać nawet co 4-5 dni.

Pomocne w podjęciu decyzji o rozpoczęciu ochrony przed zarazą ziemniaka mogą być systemy wspomagające podjęcie decyzji (różne dostępne dla rolników modele chorobowe), które wyznaczają w oparciu o dane ze stacji meteorologicznej datę pierwszego i kolejnych zabiegów. Do ochrony plantacji ziemniaków przed alternariozą i zarazą ziemniaka dostępnych jest jeszcze na polskim rynku kilkanaście preparatów o różnym zakresie działania.