Wiosenne nawożenie azotem

Kompleksowość zabiegów agrotechnicznych, do których zaliczamy właściwą uprawę roli, racjonalny płodozmian i zdrowotność roślin zwiększa szansę roślin uprawnych na przetrwanie trudnych okresów suszy i wysokich temperatur. 

Efektywność nawożenia azotowego w  dobie trudnych warunków klimatycznych staje się dużym problemem w osiąganiu zadowalających plonów. Dodatkowo wysokie ceny nawozów wymuszają na rolniku podejmowanie właściwego doboru nawożenia opartego na pełnej wiedzy w zakresie działania i jakości nawozów.  W artykule przedstawiono najważniejsze elementy związane  z efektywnym nawożeniem - zwłaszcza azotowym. 

O efektywności nawożenia mineralnego decyduje stopień wykorzystania składników pokarmowych przez rośliny. W znaczącym stopniu decyduje o tym bilans wodny.  

Niedobór opadów oraz ich niewłaściwe rozłożenie w stosunku do rytmu wegetacyjnego roślin, znacznie zmniejsza efektywność budowania plonu. 

Coraz częściej ograniczone i lokalne opady spowalniają rozpuszczanie się nawozów, ale przede wszystkim wpływa to na ich przemieszczanie w głąb strefy korzeniowej. Szczególnie dotyczy to gleb ciężkich - gliniastych lub ilastych. Tam przenikanie roztworu w głąb profilu wymaga obfitych opadów, nawet wielkości  kilkudziesięciu milimetrów na 1 m².

Bezdyskusyjnie opady atmosferyczne, wraz z uwilgotnieniem gleby, wyraźnie wpływają na wykorzystanie plonotwórczego azotu.

Mając na względzie powyższe ograniczenia pogodowe, należy zaznaczyć, że od strony agrotechnicznej możemy zwiększyć efektywność nawożenia mineralnego, a szczególnie azotowego poprzez następujące czynniki: 

• Pełna uprawa roli

Stworzy ona więcej pożądanych mezokapilar glebowych. Dzięki temu woda wraz z rozpuszczonymi składnikami sprawniej przenika do systemu korzeniowego roślin. Dokładne spulchnienie to lepsze napowietrzenie gleby, co zmniejszy straty azotu wynikające między innymi z denitryfikacji, która zachodzi w warunkach beztlenowych. Pełna uprawa roli nadaje glebie właściwą strukturę gruzełkowatą. Ona jest gwarantem wysokiej pojemności wodnej gleby i zdolności roślin do pobierania składników pokarmowych.

• Płodozmian

Wprowadzamy do płodozmiany rośliny bobowate (stanowią one bogate źródło organicznego azotu) oraz inne uprawy bogate w resztki roślinne, które skutecznie budują próchnicę w glebie. Wyższa jej zawartość zwiększa pojemność wodną, ale również jej zdolności do zatrzymywania składników pokarmowych. Mamy tu na myśli szczególnie te, które są najbardziej podatne na wypłukiwanie z gleby, jak: azot saletrzany, wapń, magnez czy siarkę.

• Właściwy dobór nawozu azotowego 

Określa się, że wykorzystanie azotu z nawozów azotowych szacuje się na poziomie od 40 do 75%. Tak duże zróżnicowanie uzależnione jest od wielu czynników agrotechnicznych i fizjologicznych rośliny. Między innymi należy tu uwzględnić ich stan zdrowotny, a w szczególności kondycję systemu korzeniowego. Takie patogeny jak: larwy śmietki kapuścianej w rzepaku, zgorzel podstawy źdźbła, kiła kapustnych i wiele innych patogenów będą ograniczać funkcjonowanie systemu korzeniowego, co zredukuje pobieranie azotu.

•  Skład chemiczny nawozów 

Obecnie mamy bardzo szeroki asortyment nawozów azotowych. Jednak wszystkie składają się z kombinacji trzech form chemicznych. Są to formy: azotanowa zwaną saletrzaną NO₃, amonowa NH₄ i amidowa NH₂ - popularnie określana jako mocznikowa. Ich właściwości chemiczne oraz fizjologiczny wpływ na rośliny jest bardzo zróżnicowany. Związane jest to z przemianami, jakie zachodzą w glebie i z wnikaniem do korzeni. Znając ich właściwości chemiczne oraz fizjologiczne, możemy sterować wzrostem i rozwojem roślin.

A oto najważniejsze cechy poszczególnych form chemicznych azotu:

1. Forma azotanowa – pobierana jest bezpośrednio przez rośliny i stanowi główne źródło azotu dla roślin. Forma silnie pobudza rośliny do wydzielania fitohormonu - cytokininy, która stymuluje rośliny, np. do: szybszego wznowienia wegetacji wiosennej, intensywniejszej regeneracji liści po stresach herbicydowych lub żerowaniu szkodników, wiosennego silniejszego krzewienia na plantacjach rzadkich, intensywniejszego budowania biomasy.
2. Forma amonowa – wolno działająca i w niewielkim stopniu bezpośrednio pobierana przez rośliny. W okresie chłodów stanowi dobre źródło azotu, ale nieznacznie wpływa na budowanie biomasy. Dobrze jest sorbowana przez glebę, dzięki czemu rośliny mają dłuższy dostęp do azotu.
3. Forma amidowa – wolno i późno działająca. Dostępna dla roślin dopiero po procesach hydrolitycznych w glebie. Warunkiem przemian formy amidowej do azotanowej jest obecność wody oraz wyższa temperatura gleby powyżej 8 st. C (np. przy 8 st. czas przemian formy amidowej do azotanowej trwa około 30 dni, a przy 15 st. C gleby 10-14 dni). Forma amidowa doskonale dopasowuje się do wymagań pokarmowych, np. kukurydzy, buraka lub  ziemniaka, kiedy rośliny mają wysokie zapotrzebowanie na azot w późniejszych fazach wegetacyjnych, a nawożenie technicznie jest niemożliwe lub prowadzi do mechanicznych uszkodzeń liści (obicia, dziurawienie).  

Dzięki właściwemu połączeniu form chemicznych tworzy się pozytywny synergizm działania nawozu na rośliny, co finalnie wpływa na wielkość i jakość plonu. 

Dla przykładu forma: 

• azotanowa + amonowa = Zaksan, megAN, Anvistar i wiele innych 
• amidowa + azotanowa + amonowa = RSM 

• Budowa i wielkość granuli nawozów azotowych

Nawozy azotowe przede wszystkim mają zastosowanie w terminie pogłównym. To oznacza, że proces ich rozpuszczania uzależniony jest od powierzchniowej wilgotności gleby i opadów.

Dostępne nawozy azotowe mają postać mniejszej i większej granuli.

Nawozy o drobniejszej granuli, jak saletra amonowa Anvistar czy Pulan rozpuszczają się bardzo szybko. Nie zawierają żadnych innych składników utrudniających ten proces. Jednak wielkość granul i ciężar właściwy tych nawozów ogranicza szerokość nawożenia pól o szerokości ścieżek 30 m i więcej. W tym przypadku dyskwalifikuje je do stosowania.

Nawozy o grubszej granuli, takie jak Zaksan lub megAN, które również nie mają żadnych znaczących domieszek, szybko pochłaniają wodę ze środowiska i przechodzą do roztworu glebowego. 

Efektywność działania i wykorzystania powyższych nawozów jest wysoka. Szybko się rozpuszczają, a następnie przenikają do strefy korzeniowej, gdzie są natychmiast pobierane przez rośliny.

Racjonalne nawożenie azotowe polega na dzieleniu pełnej dawki nawożenia na porcje. Rozsiewane są one w konkretnych terminach. Uzależnione jest to od zróżnicowanej fizjologii rośliny, a konkretnie od jej tempa wzrostu i faz rozwojowych.

Dodatkowo dochodzi jeszcze kierunek uprawy, kształtowanie wielkości i jakości plonu, itp.

Rozważmy w związku z tym najczęściej uprawianą roślinę, jaką jest pszenica ozima, w kierunku otrzymania ziarna jakościowego.

Pszenica ozima ma stosunkowo wysokie wymagania pokarmowe, szczególnie kiedy uprawiamy ją na konsumpcję. Jednocześnie pamiętamy, że w ziarnie wymagany jest odpowiedni poziom: białka - pow. 12,5%, glutenu – pow. 26% i liczby opadania -  pow. 250.

I tak do wyprodukowania 1 tony ziarna wraz ze słomą pszenica pobiera około: 25-27 kg azotu, 5 kg magnezu i  4,5 kg siarki. Zatem przy zadowalającym plonie 8 ton zapotrzebowanie roślin jest na poziomie około 210 kg azotu, 40 kg cennego magnezu i 36 kg siarki koniecznej do budowania białka w ziarnie.

Technologia nawożenia pszenicy jakościowej nie opiera się tylko na wielkości dawki azotu i jej porcjowaniu, ale również wymaga doglebowego wprowadzenia magnezu i siarki.

To najczęściej ograniczające składniki pokarmowe w wykorzystaniu azotu. To one istotnie wpływają na stopień wbudowania tego składnika w plon.

Efektywne nawożenie magnezem i siarką polega na zastosowaniu nawozu o wysokim poziomie rozpuszczalności składników pokarmowych w wodzie.

Można to osiągnąć poprzez zastosowanie produktów o najwyższym stężeniu magnezu i siarki, które w 100% są rozpuszczalne w wodzie. Takim produktem jest nawóz – kizeryt określany jako D4 –  o nazwie handlowej MacroSpeed Green. W 1 tonie zawiera 250 kg rozpuszczalnego w wodzie magnezu i 200 kg siarki (500 kg SO₃).  MacroSpeed Green to doskonale znany nawóz, który jest coraz częściej stosowany we wszystkich uprawach polowych, warzywniczych czy sadowniczych.

Wiele wcześniejszych doświadczeń  ścisłych i polowych wskazuje, że wprowadzając do nawożenia mineralnego magnez i siarkę, zwiększamy poziom wykorzystania azotu w plonie. Zatem nawożenie azotowe staje się bardziej efektywne. Dzięki temu osiągamy pierwszy wariant - wyższy plon lub drugi wariant przy ograniczonym nawożeniu azotowym - nie tracimy dotychczasowego poziomu plonowania. 

Wracając do nawożenia azotem pszenicy, pełną dawkę azotu dzielimy na trzy porcje. Ich wysiew odbywa się w trzech różnych terminach dopasowanych do faz wegetacyjnych: oznaczmy N1, N2 i N3.

Warunkiem właściwego doboru nawozu i wielkości dawki N1 jest określenie obsady żywych pędów na 1 m². Możemy to ustalić poprzez przeprowadzenie wczesnowiosennej lustracji pola. 

Pierwsza dawka N1 będzie miała znaczenie:

• dokarmianie rośliny po długim spoczynku zimowym,  
• dokrzewić rzadkie plantacje zbóż,
• regenerować i odbudowywać rośliny uszkodzone przez mróz.

Wielkość dawki przyjmujemy od 50 do 80 kg N/ha.

O poziomie nawożenia N1`decyduje gęstości i kondycja łanu. 

 Na podstawie lustracji polowej dokonujemy oceny i podziału na tzw. łan optymalny, łan rzadki czy łan gęsty.

1. Łan optymalny to taki, którego gęstość pędów wynosi 700-1100 szt./m². 

Wielkość  dawki N1 powinna wynosić 60-70 kg N/ha. Przy jednoczesnym nawożeniu magnezem i siarką możemy ograniczyć jej wielkość do 50-60 kg N/ha.
Polecam nawozy saletrzane, takie jak Zaksan^® 33,5 %, megAN 33,5 %,

 YaraBela™ Nitromag 27 %, Pulan^®, Saletrę amonową Anvistar oraz RSM^® z trzema formami azotu. 

1. b) Łan rzadki to gęstość pędów poniżej 400 szt./m2

W tym przypadku należy zwiększyć nawożenie azotowe do poziomu 70-80 kg N/ha. Dzięki temu wyższe stężenie azotu w glebie zainicjuje intensywniejsze krzewienie. Najlepiej na pierwszą dawkę zastosować nawozy azotowe o wysokiej zawartości formy azotanowej – saletrzanej, która jest najszybciej pobierana przez rośliny uprawne i najsilniej pobudza rośliny do  wiosennego krzewiania. 

Na rzadkich plantacjach najlepiej zastosować takie nawozy azotowe, jak:  Zaksan® 33,5%, Pulan, Saletrę amonową czy YaraBela™ Nitromag.

W tym terminie na plantacjach rzadkich wyraźny efekt zwiększania ilości pędów kłosonośnych wykazuje Agravita Aktiv 48 Plus. 

Bezstresowo aktywuje węzeł krzewienia, dzięki czemu zwiększamy ważny element struktury plonu, jakim jest ilość kłosów na 1 m2.

2. C) Łan gęsty to taki, którego gęstość pędów wynosi powyżej 1300 szt./m2.

Z kolei w tym przypadku należy zmniejszyć  pierwszą dawkę nawozu azotowego do poziomu około 50 kg N/ha oraz opóźnić termin jej zastosowania (o 7-10 dni w zależności od warunków pogodowych).

Niedobór azotu szybciej zredukuje nadmiar pędów bocznych, które w dalszej wegetacji stanowiłyby konkurencję dla pędów głównych – kłosonośnych. 

W tym przypadku polecam nawozy o niższym udziale formy saletrzanej, jak: Saletrosan Plus 26% czy RSM^® lub nawozy wolniej rozpuszczające się, jak np. Canwil 27%. W opóźnionym terminie można zastosować takie nawozy jak Zaksan^® 33,5%, YaraBela™ Nitromag 27% czy  Pulan^®. Ma to szczególne uzasadnienie, kiedy w tym terminie mamy do czynienia z prognozami o ograniczonej ilości opadów z niskimi temperaturami powietrza.   

Dawka N2 ma na celu utrzymanie właściwej ilości pędów produktywnych.

Termin zastosowania to koniec krzewienia / początek strzelania w źdźbło - BBCH 30. 

Od tej fazy rozpoczyna okres największego zapotrzebowania zbóż na azot i fosfor. Trwa on około 50 dni i kończy się po pełnym rozwinięciu liścia flagowego BBCH 39. W tym okresie pszenica ozima pobiera od 120 do 150 kg azotu z 1 hektara, co stanowi aż 75% ogólnego jej zapotrzebowania. Wielkość dawki N2 60-70 kg N/ha powinna sumować  N1 + N2 do powyższego poziomu. 

Polecam szybko dostępne dla roślin nawozy saletrzane, takie jak Zaksan® 33,5%, YaraBela™ Extran 33,5%, Pulan®, Saletrę amonową oraz RSM® o dłuższym działaniu. 

W poprzednich latach w fazie strzelania w źdźbło plantacje nawiedzała susza. Rośliny mocno zredukowały boczne rozgałęzienia i dolne ulistnienie. Finalnie efekt ten przeniósł się na wielkość plonu i jakość ziarna. 

Ostatnio szczegółowe badania produktu MicroSpeed Energy na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim  wyraźnie wskazują, że rośliny po zastosowaniu produktu i wprowadzone w okres suszy zdecydowanie lepiej gospodarują wodą wewnątrzkomórkową. Jednocześnie silnie rozbudowują system korzeniowy, który głębiej sięga do niżej położonych zasobów wody.

W okresie suszy przenosi się to na lepszą kondycję roślin oraz szybsze tempo regeneracji, dzięki czemu rośliny w mniejszym stopniu redukują plon. Jednocześnie zachowują wyższe zdolności plonowania.

Dawka N3 ma na celu utrzymanie maksymalnej obsady pędów kłosowych, podniesienie płodności kwiatków, inicjowanie zawiązywania się ziarna, zwiększenie MTN i zawartości białka oraz glutenu.

Wielkość dawki to średnio od 40 do 60 kg N/ha.

Niższe dawki należy stosować na stanowiska np. po roślinach strączkowych lub na plantacje, gdzie wiosną zastosowano produkt biologiczny NovoBakt AzoFosfo. Wyspecjalizowane bakterie pozyskują dodatkowy azot i fosfor w glebie, a należąc do grupy PGRP, doskonale współdziałają z systemem korzeniowym roślin, stymulując go do zwiększenia powierzchni chłonnej.

Przenosi się to na efektywniejsze wnikanie składników pokarmowych i lepszą kondycję roślin w okresie suszy.

Natomiast wyższe dawki -  na plantacje gęste oraz w następstwie pszenica po pszenicy.

 Ze względu na coraz częściej występujące w tym okresie susze, termin nawożenia należy najlepiej przyspieszyć na koniec strzelania w źdźbło BBCH 37.

W tej fazie najlepiej wykorzystać nawozy azotowe z formą amidową (mocznik granulowany, Pulgran^® YaraVera Amidas). 

Forma amidowa powoli idługo dokarmia rośliny w okresie tworzenia oraz wypełniania się ziarna, co wyraźnie zwiększa jego jakość. Jednak warunkiem wysokiego wykorzystanie tej formy azotu są w miarę regularne opady i stała wilgotność gleby. W przypadku ograniczonych i mało obfitych opadów w terminie nawożenia N3 skuteczniejsze są nawozy zawierające azot w formie saletrzanej – szybko działającej.

Wiosenne nawożenie nawozem MacroSpeed Green zabezpiecza wymagania pokarmowe roślin w siarkę. Składnik ten znacząco wspomaga proces tworzenia się białka.